spiral of silence theory -الگوی نظریه مارپیچ سکوت

نظریه مارپیچ سكوت اشاره ای به شكل گیری افكار عمومی در مورد مسائل و موضوعات مهم است. این نظریه، سكوت گروهی را توضیح می دهد كه احساس می كنند نظر و عقیده آنها از نظر تعداد در اقلیت قرار دارد، هرچند ممكن است در واقعیت درست نباشد.

ارتباط

نظریه های ارتباطات هر کدام از یک منظر به بررسی رابطه مخاطب و رسانه می پردازند و از زاویه ای متفاوت این فرآیند را واکاوی می کنند. با توجه به تفاوت هایی که در نوع نگاه نظریات به فرآیند ارتباطات وجود دارد شاید به توان گفت نظریه های ارتباطات هیچگاه در یک موقعیت نمی توانند به طور همزمان کاربرد داشته باشند.

سکوت برای همراهی با افکار عمومی

در کنار نظریاتی که در مطالب قبلی به آنها اشاره کردیم نظریه ای وجود دارد تحت عنوان مارپیچ سکوت؛ این نظریه را خانمی آلمانی به اسم الیزابت نوئل نئومان ارائه كرد. او ابتدا در فصلی از كتاب "مطالعات پخش رادیو تلویزیونی" كه ویراستار آن ایگوچی بود و در سال 1973 در ژاپن منتشر شد نظریه خود را مطرح كرد. این فصل كتاب یاد شده با عنوان "بازگشت به رسانه های قدرتمند" نوشته شده بود. عقیده نوئل نئومان همان طور كه در عنوان فصل نشان داده می شود این بود كه رسانه ها ی جمعی می توانند در عقیده افراد اثر زیادی داشته باشند ولی چون تحقیق در این مورد آسان نیست كسانی گفته اند رسانه های جمعی اثر فوری بر افراد ندارند. به عبارت دیگر می خواست بگوید بعد از دوره ای كه معروف به اعتقاد به اثر محدود رسانه های جمعی است مجددا می توان به مفهوم اثرهای قوی رسانه های جمعی اعتقاد پیدا كرد.
«مارپیچ سکوت» به این معناست که در خصوص یک موضوع مناقشه انگیز، افراد درباره ی توزیع افکار عمومی حدس هایی می زنند. آن ها سعی می کنند دریابند که آیا در اکثریت قرار دارند یا در اقلیت؛ و سپس می کوشند تعیین کنند که آیا تغییر افکار عمومی در جهت موافقت با آن هاست یا خیر. هم صدایی باعث شکل گیری تصویر همسان از موضوعات و رویدادها می شود و بر مواجهه ی گزینشیِ مخاطبان (که در نظریه ی استحکام عنوان می شود) غلبه می کند.
به باور نئومان، اگر آن ها احساس کنند در اقلیت قرار دارند یا تغییر افکار عمومی در جهت فاصله گرفتن از آن هاست، ترجیح می دهند سکوت اختیار کنند. هر چقدر اقلیت بیشتر سکوت کنند، مردم احساس می کنند که دیدگاه خاص و متفاوت ارائه نشده است و لذا مارپیچ سکوت تشدید می شود.

الگوی نظریه مارپیچ سکوت

به موازات انتشار و توزیع افکار و عقاید توسط رسانه های جمعی به عنوان عقاید غالب و مسلط، حمایت میان فردی از عقیده ی اقلیت به مرور ضعیف می شود، و لذا تعداد افرادی که آشکارا عقیده ی اقلیت را بیان نمی کنند و یا به عقیده ی اکثریت گرایش پیدا می کنند، روز به روز بیشتر می شود، به گونه ای که مارپیچ سکوت در جامعه شکل می گیرد و یک عقیده به عنوان عقیده ی فراگیر تثبیت می شود.
رسانه های جمعی بر درک و ارزیابی مردم از فضای فکری جامعه اثر می گذارند، زیرا مردم معمولاً نتایج نظرسنجی ها یا مصاحبه های خبری با فعالان سیاسی و اجتماعی را از رسانه ها دریافت می کنند.
لذا نوئل نئومان، محتوای رسانه های جمعی را اغلب انعکاس سازگاری یا سطح بالای توافق درباره ی مسائل و موضوعات می داند.
در این فرایند، مردم بیشتر به آن چه دیگران به صورت عمومی بیان می کنند، اتکا و اعتماد می کنند تا به آن چه واقعاً فکر می کنند.
نقش رسانه های جمعی مهم است زیرا مرجعی هستند که افراد به آنها نظر دارند تا توزیع افکار عمومی را پیدا کنند.

رسانه های جمعی می توانند به سه طریق بر مارپیچ سکوت اثر بگذارند:

1. رسانه ها تصورات افراد را راجع به اینکه چه عقایدی مسلط است شکل می دهند

2. رسانه ها تصورات مربوط به عقاید رو به افزایش را شکل می دهند

3. رسانه ها تصوراتی را شکل می دهند راجع به اینکه شخص چه عقیده ای را می تواند در افکار عمومی ابراز کند بدون اینکه منزوی شود.

سکوت به بهانه اقلیت بودن

براساس این نظریه، تمایل به اظهار نظر توسط افراد، تحت تأثیر تصورات آن ها از فضای عقیده است. چنانچه رسانه ها با توجه به سه ویژگی تراکم، همه جایی بودن و هم صدایی فضای فکری جامعه را در اختیار بگیرند و عقایدی را به عنوان عقاید اکثریت توزیع و منتشر کنند، افراد مخالف و در اقلیت را به خاطر ترس از انزوا وادار به سکوت و کناره گیری می کنند و افکار و عقایدی همسان و مشابه را بر جامعه حاکم می سازند.

پژوهشگری به نام لاسورسا (1991) برای سنجش میزان تأثیر و قوت فضای عقیده بر اظهار نظر افراد، مطالعه ای پیمایشی انجام داد و طی آن دریافت که اظهارنظر و افشاگری سیاسی نه تنها تحت تأثیر تصور شخص از فضای عقیده است (براساس گفته نئومان)، بلکه متغیرهای دیگر مثل سن، سطح تحصیلات، درآمد، سطح خودسودمندی، توجه به اطلاعات سیاسی در رسانه ها و اطمینان شخص به درستی نظر خویش نیز در این فرایند تأثیرگذار است.
به عبارتی، مردم در برابر عقیده ی عمومی آن اندازه که نئومان می گوید ناتوان نیستند و تحت شرایطی در برابر مارپیچ سکوت مقاومت و با آن مبارزه می کنند.

مارپیچ سکوت در دنیای مجازی

با تغییرات تکنولوژی که در حال حاضر پیش آمده در فضای مجازی امکان گفتگو و تبادل نظر شکل تازه ای به خود گرفته و امکان اظهار نظر در مورد موضوعات مختلف به سادگی با عضویت در یکی از شبکه های اجتماعی برای همه امکان پذیر است. با توجه به اینکه در این فضا افراد آزادانه می توانند حرف خود را بزنند و هیچ عامل بازدارنده ای وجود ندارد بنابراین به دلیل نبود هیچ کنترل و محدودیتی ترس از بیان عقاید وجود ندارد.
در این حالت شکل گیری افکار عمومی تحت تأثیر این فضا قرار می گیرد و فضای مجازی به عنوان رسانه ای قدرتمند که در اختیار همه هست فرضیات موجود در نظریه مارپیچ سکوت را تاحدودی دستخوش تغییرات می کند.
این نوع نگاه به شكل گیری افكار عمومی مستلزم حضور عوامل و شرایط سیاسی، فرهنگی و رسانه ای خاص است. مهم ترین نكته در پیش بینی كنندگی و قوت تبیین این نظریه انحصار رسانه ای نسبتا طولانی است اگر انحصار رسانه ای شدید برقرار نباشد و حتی اگر این انحصار رسانه ای وجود داشته باشد ولی كوتاه مدت باشد آنچه در نظریه گفته شده است یعنی عدم امكان اظهار نظر اقلیت فكری و سیاسی و بزرگ نمایی غیر واقعی گروه اكثریت رخ نخواهد داد. چرا تبلیغات نظامی و سیاسی در جنگ جهانی دوم خیلی موثر بود؟ دلیل اش این است كه دسترسی به رسانه های دشمنان اندك بود، وقتی هم كه در مواردی این دسترسی به لحاظ فنی امكان پذیر بود افراد از ترس اینكه جاسوس و خائن معرفی شوند به رادیوی دشمن گوش نمی كردند و اگر هم گوش می كردند جرأت نمی كردند آنچه را شنیده اند با دیگران در میان بگذارند. بنابراین باید توجه داشته باشیم كه در چه شرایطی این نظریه می تواند به كار گرفته شود.
در وضعیت كنونی و در شرایطی كه در بیشتر كشورها به رسانه های فراملی دسترسی وجود دارد و اینترنت مرزهای ملی را به لحاظ رسانه ای در نوردید، شرایط پیش بینی شده در نظریه مارپیچ سكوت كمتر تحقق پیدا می كند.
 

زهرا فرآورده-بخش ارتباطات تبیان

منابع: نظریه های ارتباطات/ ورنرجی سورین، جیمز دبلیو تانکارد/ ترجمه علیرضا دهقان
نظریه‌های رسانه،‌ اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی/ سید محمد مهدی زاده